Կենդանի օրգանիզմների բնութագրական հատկանիշներից է սննդառությունը:
Սննդառությունը կենդանի օրգանիզմի կողմից տարբեր նյութերի կլանումն է սեփական գոյությունն ապահովելու նպատակով:
Արտաքին միջավայրից կլանված մարմինները և նյութերը, որոնք պահպանում են օրգանիզմի կենսագործունեությունը համարվում են սնունդ:
Սնունդ կարող է ծառայել և՛ անօրգանական նյութը (ջուրը, ածխաթթու գազը), և՛ օրգանականը (շաքարը, ճարպը և այլն) և ամբողջական կենդանի օրգանիզմը:
Բոլոր կենդանի օրգանիզմներում սնունդը ենթարկվում է միատեսակ փոփոխությունների.
1. Սննդի ստեղծում կամ ընդունում և կլանում:
2. Սննդի քայքայում պարզագույն գործառնական միավորների:
3. Այնուհետև՝
ա) ստացված պարզագույն գործառնական միավորների քայքայում և էներգիայի ստացում:
Սննդից անջատված էներգիայի հաշվին օրգանիզմը պահպանում է իր կյանքը և ակտիվությունը: Օրգանիզմի ակտիվությունը կյանքին բնորոշ բոլոր հատկանիշների պահպանումը, դրսևորումը և անխափան գործարկումն է:
Այսինքն, երբ օրգանիզմը շարժվում է, գրգռվում է, աճում է, բազմանում է և այլն, միշտ օգտագործում է սննդային էներգիան:
բ) ստացված պարզագույն գործառնական միավորներից սեփական օրգանիզմին բնորոշ նյութերի կառուցում:
Այդ նյութերը ծառայում են որպես շինանյութ: Այդպիսով առաջանում են նոր բջիջներ, հյուսվածքներ և օրգանիզմն աճում է ու զարգանում:
4. Օրգանիզմը շարունակում է գոյատևել:
Ըստ սննդառության եղանակի կենդանի օրգանիզմները բաժանվում են երեք խմբի.
- ավտոտրոֆներ— էներգիա են ստանում արևից:
- հետերոտրոֆներ — էներգիա են ստանում օրգանական նյութերի քայքայումից:
- միքսոտրոֆներ — էներգիա կարող են ստանալ և արևից և օրգանական նյութերից:
Ավտոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը ֆոտոսինթեզն է:
Բույսը արմատներով հողից կլանում է ջուր, իսկ տերևներով` օդից ածխաթթու գազ: Այդ անօրգանական նյութերից լույսի ազդեցությամբ, կանաչ քլորոֆիլի մասնակցությամբ բույսը պատրաստում է օրգանական նյութ` շաքար: Ֆոտոսինթեզի մնացորդ է թթվածինը, որը տերևներով հարստացնում է օդը:
Ավտոտրոֆ օրգանիզմը ֆոտոսինթեզի արդյունքում ջրից և ածխաթթու գազից սինթեզում է շաքար և անջատում թթվածին:
Ֆոտոսինթեզը բնորոշ է կանաչ օրգանիզմներին` բույսերին, կապտականաչ ջրիմուռներին և որոշ բակտերիաներին:
Հետերոտրոֆ սննդառության հիմնական ձևը պատրաստի սննդի որոնումն ու կլանումն է:
Հետերոտրոֆները օգտվում են ֆոտոսինթեզի պատրաստի արդյունքներից` թթվածնից և շաքարից ու դրա վերափոխումներից: Հետերոտրոֆ են բոլոր սնկերը և կենդանիները:
Միաբջիջ կենդանիներում կան որոշ բացառություններ: Երկարամտրակ էվգլենան ունի քլորոֆիլ և կարող է ինչպես ֆոտոսինթեզել, այնպես էլ սնվել հետերոտրոֆ կերպով:
Ուշադրություն
Կանաչ էվգլենան միքսոտրոֆ է:
Ըստ նախընտրած սննդի տեսակի՝ հետերոտրոֆները լինում են.
Բուսակեր — սնվում են բուսական ծագում ունեցող օրգանիզմներով կամ նրանց մասերով:
Օրինակ` թիթեռները, բադերը, նապաստակները, եղջերուները և այլն:
Կենդանակեր — սնվում են կենդանական ծագում ունեցող օրգանիզմներով: Նրանք որսորդներ են, իսկ սնունդ ծառայող զոհը` որս:
Օրինակ` առյուծը, գայլը, արծիվը, սարդը և այլն:
Ամենակեր — սնվում են և՛ բույսերով, և՛ կենդանիներով:
Օրինակ` մարդը, արջը, կետը:
Ըստ սննդի հայթհայթման ձևի՝ հետերոտրոֆները լինում են.
Սապրոֆիտներ — սնվում են մահացած կենդանի օրգանիզմների մնացորդներով, բույսերի պտուղներով, այլ պատրաստի օրգանական նյութերով:
Օրինակ` աղիքային ցուպիկը, պենիցիլինը, ճանճը, բորենին:
Գիշատիչներ — բոլոր այն կենդանի օրգանիզմներն են, որոնք որս են անում: Այսինքն բռնում են իրենց զոհին, սատկացնում, ապա սնվում դրանցով:
Օրինակ` սարդը, կոկորդիլոսը, վագրը, գայլը:
Որոշ բույսեր հանդիսանում են գիշատիչներ: Նրանք ունեն հատուկ «թակարդներ», որոնցով որսում են միջատների և սնվում նրանց օրգանական նյութերով: Դրանք միջատակեր բույսերն են:
Օրինակ` ռաֆլեզիան, վեներայի ճանճորսը, ցողիկը, ցնցղենին:
Մակաբույծներ — ապրում են որևէ կենդանի օրգանիզմի մեջ կամ օրգանիզմի վրա: Սնվում են նրա օրգանական նյութերով: Այդ օրգանիզմը մակաբույծի տերն է: Մակաբույծները թունավորում են տիրոջ օրգանիզմը:
Օրինակ՝ լյարդի ծծանը, էխինոկոկը, եզան երիզորդը, տիզը:
Կրճատած Տարբերակ՝
Կենդանի օրգանիզմների բնորոշ հատկանիշներից է սննդառությունը, որը ներառում է նյութերի կլանումը, էներգիայի ստացումն ու սեփական նյութերի կառուցումը: Սնունդ կարող է լինել ինչպես անօրգանական (ջուր, ածխաթթու գազ), այնպես էլ օրգանական (շաքար, ճարպ):
Օրգանիզմները սննդառության եղանակով բաժանվում են.
- Ավտոտրոֆներ՝ էներգիա ստանում են արևից (ֆոտոսինթեզի միջոցով՝ շաքար և թթվածին են ստեղծում):
- Հետերոտրոֆներ՝ սնվում են օրգանական նյութերով (բուսակերներ, կենդանակերներ, ամենակերներ):
- Միքսոտրոֆներ՝ սնվում են ինչպես արևի, այնպես էլ օրգանական նյութերով:
Հետերոտրոֆները կարող են լինել սապրոֆիտներ (մահացած օրգանիզմներից սնվողներ), գիշատիչներ (որս անողներ) և մակաբույծներ (տիրոջ օրգանիզմից սնվողներ):
Ֆոտոսինթեզը բնորոշ է կանաչ բույսերին, ջրիմուռներին և որոշ բակտերիաներին, իսկ հետերոտրոֆ սննդառությունը՝ բոլոր կենդանիներին և սնկերին:
Լրացուցիչ աշխատանք, պատասխանել հարցերին․
- Ի՞նչ է տեղի ունենում ֆոտոսինթեզի ընթացքում։
- Ո՞րն է բջջային շնչառության նշանակությունը։
- Բացատրել ֆոտոսինթեզի և բջջային շնչառության կապը։
